Συντρόφισσες και σύντροφοι, Αγωνιστές της ΕΑΜικής Αντίστασης, του ΔΣΕ,
Απόγονοι των λαϊκών ηρώων μας,
Με περηφάνια εγκαινιάζουμε εδώ στο Νεστόριο, το Μουσείο αφιερωμένο στον αγώνα του λαού της περιοχής.
Ένα μουσείο που δημιουργήθηκε χάρη στην προσφορά του συντρόφου Χαρίση Τουτούνη, στη μνήμη των αγωνιστών γονιών του, για να τιμηθεί ο αγώνας του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ στον οποίο ο λαός της περιοχής είχε πρωτοπόρα συμβολή.
Προσφορά η οποία αποδεικνύει και τους ισχυρούς δεσμούς που δένουν τα παιδιά και τα εγγόνια των αγωνιστών με τους αγώνες των πατεράδων και των παππούδων τους.
Το Μουσείο αυτό, έγινε πράξη χάρη στην εθελοντική εργασία που πρόσφεραν δεκάδες σύντροφοι που δούλεψαν ακούραστα με μεράκι διαθέτοντας από τον λιγοστό ελεύθερο χρόνο τους.
Τους ευχαριστούμε άλλη μια φορά. Ιδιαίτερα ευχαριστούμε και όσους συνέβαλαν με την οικονομική στήριξη, την προσφορά υλικών και την εξειδικευμένη εργασία.
Όλη αυτή η ανιδιοτελής και αθόρυβη προσφορά, δείχνει πώς ο αγώνας του ΚΚΕ για να ξημερώσουν καλύτερες μέρες, εμπνέει πολύ περισσότερους, πέρα από τον κύκλο των μελών και των φίλων του.
Αποδεικνύει πως ο αγώνας της ΕΑΜικής αντίστασης και του ΔΣΕ, έχει αφήσει ισχυρό αποτύπωμα στη μεγάλη πλειοψηφία του λαού. Αποτύπωμα που η κυρίαρχη τάξη θέλει να το σβήσει.
Επιδιώκουν να το διαστρεβλώσουν, γιατί δείχνει τι μπορεί να πετύχει ο λαός όταν εμπιστεύεται τη δύναμή του.
Όλα αυτά τα χρόνια, ακόμα πιο έντονα με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων του κόμματός μας, αναδείξαμε την παρουσία του ΚΚΕ ως φορέα καινοτόμων ιδεών, ως πρωτοπόρας οργανωμένης δύναμης, που εμπνέεται από την κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
Για αυτό με αυταπάρνηση και αυτοθυσία μπαίνει μπροστά σε όλες τις συνθήκες, για να υπερασπιστεί τη ζωή και τα δικαιώματα της εργατικής τάξης, της νεολαίας, των ανθρώπων του μόχθου της πόλης και της υπαίθρου.
Με μνημεία, μουσεία, εκδόσεις, αναδεικνύουμε τους ηρωικούς αγώνες, τη δράση ανθρώπων του λαού που εμπνεύστηκαν από το ΚΚΕ και πήραν τις τύχες τους στα χέρια τους.
Αυτούς τους χιλιάδες αγωνιστές, θέλουμε να τιμήσουμε με ένα δίκτυο τόπων μνήμης, τιμής, μα και γνώσης.
Οι μόνιμες εκθέσεις, τα μνημεία, δεν αφορούν στενά το παρελθόν. Αποτελούν εφαλτήριο γνωριμίας με την ιστορία της ταξικής πάλης. Γίνονται πηγή έμπνευσης για το σήμερα.
Το Μνημείο - Μουσείο που εγκαινιάζουμε σήμερα, έχει πολλούς λόγους να είναι εδώ στο Νεστόριο.
Στο ανταρτοχώρι, που έβγαλε 600 αντάρτες στον ΕΛΑΣ, και εκατοντάδες επίσης στο ΔΣΕ. Μαζί με τα γύρω χωριά εκατοντάδες έδωσαν τη ζωή τους. Στο ΕΑΜ, στον ΕΛΑΣ, στο ΔΣΕ, στην παρανομία, στις φυλακές και εξορίες.
Αδιάψευστος μάρτυρας τα 500 ονόματα των νεκρών από την περιοχή που αναγράφονται στη μνημειακή πρόσοψη του μουσείου.
Αδιάψευστος μάρτυρας των ισχυρών αγωνιστικών δεσμών του Κόμματος με τους κατοίκους της Καστοριάς, της Φλώρινας, ακόμα και πριν από τον πόλεμο, είναι και οι μορφές των αγωνιστών, των πρωτοπόρων κομμουνιστών που θα συναντήσει κανείς στο μουσείο.
Εδώ από την Καστοριά ήταν ο Ανδρέας Τζίμας, βουλευτής του ΚΚΕ πριν τον πόλεμο, ένα από τα στελέχη που ανασυγκρότησαν το Κόμμα το καλοκαίρι 1941 αναλαμβάνοντας αρχικά Γραμματέας της ΚΟΑ και αργότερα πολιτικός υπεύθυνος του ΕΛΑΣ, γνωστός ως Σαμαρινιώτης.
Από τις Κάτω Κλείνες ήταν ο πρώτος γραμματέας του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ ο Απόστολος Τζανής, από τους πρωτεργάτες της αντίστασης ενάντια στην τριπλή κατοχή στη Μακεδονία, από τους ιδρυτές της απελευθερωτικής οργάνωσης “Ελευθερία” που το Σεπτέμβρη 1941 δολοφονήθηκε άγρια, μαζί με άλλα μέλη του Μακεδονικού Γραφείου μετά την εξέγερση της Δράμας.
Όπως και ο Λάζαρος Ζησιάδης από το γειτονικό Δενδροχώρι με ευρύτατη μόρφωση, μετανάστης, μέλος αρχικά του ΚΚ Καναδά και αργότερα του ΚΚΕ, ο οποίος δολοφονήθηκε άγρια στα Ίμερα Κοζάνης.
Υπήρξε τεράστια η συμβολή του λαού, αρκεί να αναλογιστεί κανείς το μέγεθος των διώξεων και του αναγκαστικού εκπατρισμού για χιλιάδες κατοίκους της περιοχής, καθώς μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, χωριά ολόκληρα ερήμωσαν ή και εξαφανίστηκαν από το χάρτη.
Το ηρωικό Δεντροχώρι, με πάνω από χίλιους κατοίκους πριν τον πόλεμο, το 1951 βρέθηκε να έχει μόλις 19 κατοίκους.
Η ιστορία της περιοχής και των ανθρώπων της, αποτελεί αδιάψευστο μάρτυρα για πολλά. Πάνω απ’ όλα, μαρτυρά τη βία του αστικού κράτους, την τιμωρητική στάση του απέναντι στους κατοίκους της περιοχής, με ακραία καταπιεστικά μέτρα, στην προσπάθειά του να θωρακίσει την εξουσία του κεφαλαίου.
Σ’ αυτό το πλαίσιο αξιοποίησε και μειονοτικά ζητήματα, με την απαγόρευση της σλαβόφωνης «ντόπιας» γλώσσας, την καταπίεση απέναντί τους, όταν ακολουθούσαν τα ήθη, τα έθιμα, τα τραγούδια και τις παραδόσεις τους.
Το ΚΚΕ πέρα από επιμέρους διαφοροποιήσεις –ακόμα και λάθη- στη γραμμή του, πάντα υπερασπίστηκε και υπερασπίζεται το αυτονόητο: Να μην είναι κανείς θύμα καταπίεσης και διακρίσεων λόγω γλώσσας ή καταγωγής.
Πάντα πάλεψε και παλεύει για την ενότητα όλου του λαού, στον αγώνα του για την προκοπή του.
Συντρόφισσες και σύντροφοι,
Οι περίοδοι των ιμπεριαλιστικών πολέμων, όπως ήταν ο Α και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος από την πλευρά των καπιταλιστικών κρατών, προσφέρονται για την εξαγωγή πολλών συμπερασμάτων για το πώς έγινε προσπάθεια να αξιοποιηθούν ζητήματα για να διχαστεί ο λαός.
Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ πάλεψαν σε σύνθετες συνθήκες, να ενωθεί όλος ο λαός της περιοχής, στον κοινό απελευθερωτικό - αντικατοχικό αγώνα.
Και είμαστε περήφανοι για αυτό. Το ΚΚΕ πάλεψε και έδωσε τα καλύτερα παιδιά του ενάντια στα σχέδια του Ιταλικού, Γερμανικού και Βουλγάρικου φασισμού που για να στερεώσει την κατοχή του στην περιοχή, όχι μόνο υποδαύλιζαν κάθε εθνικιστικό μίσος για να διαχωρίζουν το λαό αλλά προσπάθησαν με σκληρά καταπιεστικά μέτρα, βασανισμούς και δολοφονίες, να επιβάλουν την βίαιη Βουλγαροποίηση του πληθυσμού.
Ο Ιταλός φασίστας στρατιωτικός διοικητής, Τζιοβάνι Ραβάλι, μαζί με το στέλεχος της Βουλγάρικης Οχράνα τον Αντον Κάλτσεφ, ήταν οι οργανωτές και άμεσα υπεύθυνοι του πογκρόμ σε αυτή την περιοχή ενάντια στον ντόπιο πληθυσμό.
Γι αυτό και ο λαός τούς χαρακτήρισε ως “δήμιους” και εγκληματίες. Θα αναρωτηθεί άραγε κανείς, ποια ήταν η τύχη αυτών των εγκληματιών πολέμου;
Η τύχη τους συνδέθηκε άμεσα με την μεταπολεμική εξέλιξη των κρατών καταγωγής τους.
Για τον Βούλγαρο φασίστα Κάλτσεφ καμιά πρόνοια – και πολύ σωστά- δεν έδειξε η Λ. Δ. Βουλγαρίας, έτσι τιμωρήθηκε στην Ελλάδα με εκτέλεση.
Αντιθέτως ο Ιταλός αρχιδήμιος Ραβάλι, μετά από μια σύντομη φυλάκιση, πέρασε στη ΝΑΤΟική σύμμαχο Ιταλία, όπου γνώρισε όλες τις δόξες και τιμές, έκανε καριέρα στο αστυνομικό σώμα, έγινε έως και σύμβουλος του Προέδρου της Δημοκρατίας, του προερχόμενου από τη σοσιαλδημοκρατία Σαραγκάτ!!!
Δεν είναι να μας εκπλήσσει αυτή η ιστορία, αφού σε όλο τον καπιταλιστικό κόσμο, οι ναζί εγκληματίες και συνεργάτες τους έκαναν καριέρα στον κρατικό μηχανισμό, στη δικαιοσύνη, στα υπουργεία, στο στρατό και την αστυνομία.
Οι στρατηγοί του Χίτλερ έγιναν στρατηγοί του ΝΑΤΟ. Ενώ και στη χώρα μας, συνεργάτες των κατακτητών που έβαψαν τα χέρια τους με αίμα αθώων, επίσης βρέθηκαν σε θέσεις – κλειδιά.
Και μετά τον πόλεμο, συνεχίζοντας τη δράση τους ενάντια στο λαϊκό κίνημα από επιτελικές θέσεις του αστικού κράτους, βρέθηκαν ακόμα και σε πολιτικές θέσεις στα αστικά κόμματα.
Κάποιοι τις προηγούμενες μέρες, θυμήθηκαν τον Γρίβα αρχηγό των Χιτών στην κατοχή, συνεργάτη των κατοχικών αρχών. Έτσι για την ιστορία να πούμε, πως μεταπολεμικά πολιτεύτηκε για ένα διάστημα και στην Ένωση Κέντρου του ονομαζόμενου Γέρου της Δημοκρατίας!
Το ΚΚΕ έχει βαθιούς και πλατιούς αγωνιστικούς δεσμούς στην περιοχή. Το μαρτυρούν οι διώξεις των κομμουνιστών τη δεκαετία του ‘20 και του ’30. Το μαρτυρά η δράση των στελεχών του από την περιοχή που έπαιξαν γενικότερο ρόλο σε πολλές φάσεις του αγώνα.
Αδιάψευστος μάρτυρας η φωτογραφία εδώ στο μουσείο, με τα στελέχη του ΚΚΕ στην Ακροναυπλία, γύρω από το φέρετρο του κομμουνιστή Ευριπίδη Ορολογά από την Καστοριά.
Και άλλα στελέχη του ΚΚΕ, όλοι από τα χωριά της Φλώρινας και της Καστοριάς.
Ενώ το 1937 στην Ακροναυπλία, χάνει τη ζωή του από πυρά χωροφυλάκων, ο δάσκαλος Παύλος Σταυρίδης, στέλεχος του ΚΚΕ από τη Φλώρινα.
Όσο λειψός και αν είναι ο κατάλογος, αξίζει να θυμηθούμε ηρωικές μορφές που έδωσαν τη ζωή τους στον αγώνα, όπως: ο Αλέκος Σιέμπης από τη Φλώρινα, ο Τάσος Καρατζάς από το Δεντροχώρι, ο Μιχάλης Σερβίνης από τη Φλώρινα,
ο Ζήσης Καλιμάνης από το Καλοχώρι Καστοριάς, ο Απόστολος Τζανής απ’ τη Φλώρινα, που ανέφερα και παραπάνω. Ο μπάρμπα Λάμπρος Μόσχος από το Δενροχώρι που είχε πάρει μέρος σε όλους τους αγώνες από τον ξεσηκωμό του Ίλιντεν το 1903 ενάντια στην Οθωμανική καταπίεση, στον αγώνα του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στη κατοχή, μέχρι τον αγώνα του ΔΣΕ.
Γυναικείες μορφές επίσης πρωτοστάτησαν στον αγώνα, αποτέλεσαν παράδειγμα δύναμης και θέλησης που εμπνέονταν από τα ιδανικά της κοινωνικής απελευθέρωσης, από την πρωτοπόρα θεωρία και δράση του ΚΚΕ.
Γυναίκες ηρωίδες που έκαναν πράξη την ισοτιμία, τη διεκδίκηση της γυναικείας χειραφέτησης με το όπλο στο χέρι. Όπως: η Κατίνα Ανδρεοπούλου από το Βαρικό Καστοριάς που έπεσε με το όπλο στο χέρι τον Αύγουστο 1949. Η Ντουβαλίδου Αφροδίτη (Φλόγα) εδώ από από το Νεστόριο, από τις πρώτες μαχήτριες και τις πρώτες αξιωματικούς του ΔΣΕ που έπεσε το 1948 στο Μπίκοβικ. Η Ευγενία Κυριάκου, νεαρή μαχήτρια του ΔΣΕ εδώ από το Νεστόριο που αποφοίτησε από τη Σχολή Πολιτικών Επιτρόπων Πόλεων και Υπαίθρου, πήρε μέρος σε κρίσιμες αποστολές και σκοτώθηκε σε μάχη το Δεκέμβρη του ’49, οπότε οι διώκτες της την αποκεφάλισαν!
Η Χρυσούλα Καλλιμάνη - Αντωνοπούλου από το Καλοχώρι Καστοριάς, φλογερή ΕΠΟΝιτισα και στέλεχος του ΚΚΕ, η οποία δε λογάριαζε τον κίνδυνο και αναλάμβανε πολλές επικίνδυνες δουλειές στα χωριά που αλώνιζε η βουλγάρικη Οχράνα για να στήσει οργανώσεις του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, για να αποσπάσει λαϊκούς ανθρώπους από τους εκβιασμούς των οργάνων του Κάλτσεφ. Η Χρυσούλα πήρε μέρος στον αγώνα του ΔΣΕ. Μετά την υποχώρηση του το 1949, έφυγε στην προσφυγιά. Ξαναήρθε όμως το 1954 παράνομα στην Ελλάδα για την ανασυγκρότηση του Κόμματος και του λαϊκού κινήματος. Πιάστηκε στον ένα χρόνο και καταδικάστηκε σε θάνατο.
Πέρασε μακροχρόνια και απάνθρωπα βασανιστήρια και άντεξε. Υπήρξε από τις τελευταίες γυναίκες που αποφυλακίστηκαν το 1965.
Όλα αυτά που αναφέρουμε, δεν είναι ένα άθροισμα από μικρές ιστορίες ανθρώπων, μα ηρωικές μορφές κομμουνιστών, κομμουνιστριών, άλλων αγωνιστών, που έσπασαν το φαύλο κύκλο της μοιρολατρίας, σε συνθήκες σκληρές, στερήσεων, ακραίας καταπίεσης μα και ποικίλων εχθρικών σχεδιασμών στην περιοχή.
Εμπνεύστηκαν από το κάλεσμα του ΚΚΕ και ενέπνευσαν και οι ίδιοι με την πρωτοπόρα δράση τους, την ανιδιοτέλεια και την προσφορά τους χιλιάδες από τους κατοίκους της περιοχής αγρότες, εργάτες, νεολαίους.
Τους δεσμούς του ΚΚΕ στην περιοχή μαρτυρούν τα χωριά που σύσσωμα ρίχτηκαν στον αγώνα του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ του ΔΣΕ. Χωριά ολόκληρα που σήμερα δεν υπάρχουν καν στο χάρτη όπως το Μονόπυλο, τα χωριά των Κορεστίων, ο Πυξός, το Βαψώρι. Οικογένειες ολόκληρες βγήκαν στον αγώνα και χιλιάδες ήταν εκείνοι που πήραν το δρόμο του αναγκαστικού εκπατρισμού. Άλλοι οργανωμένα με το πέρασμα στην πολιτική προσφυγιά και άλλοι μετανάστες τα επόμενα χρόνια στα πέρατα του κόσμου, στην Αυστραλία, τον Καναδά και αλλού.
Φίλες και Φίλοι,
Αυτό το μνημείο εδώ στις προσβάσεις του Γράμμου, στα βουνά που κορυφώθηκε η ταξική σύγκρουση στα χρόνια 1946-49, αποτελεί οφειλόμενη τιμή στους αγωνιστές μα και εφαλτήριο γνώσης, γνωριμίας με την ιστορική αλήθεια, αναζήτησης και εξαγωγής συμπερασμάτων.
Πιστεύουμε πως το όμορφο Νεστόριο, με τους χιλιάδες επισκέπτες, δεν είναι πια το ίδιο, αφού το Μνημείο και Μουσείο, θα αναδεικνύει τη μεγάλη ιστορία αυτού του τόπου και των ανθρώπων του στη συνεχή πάλη για τη λευτεριά του.
Αποτελεί ένα παράδειγμα, όπου μπορεί ο καθένας και η καθεμιά να αναλογιστεί πώς σε κρίσιμες περιόδους, σε καμπές τις ιστορίας, οι καθημερινοί άνθρωποι με τις σκοτούρες της βιοπάλης, με τους μικροσυμβιβασμούς τους και την ατέλειωτη υπομονή τους, γίνονται πρωταγωνιστές της ιστορίας.
Όπως λέει ο ποιητής:
«Τούτος ο λαός αφέντη μου, δεν ξέρει πολλά λόγια. Ακούει, σωπαίνει κι όσα του λες τα δένει κομπολόγια.
Και κάποια μέρα - πες σαν ψες - σηκώνει το κεφάλι κι αστράφτουνε τα μάτια του κι αστράφτει ο νούς του πάλι...»
Αυτή την πίστη στη δύναμη του λαού μπορεί να δει κανείς μέσα από τα ντοκουμέντα του μουσείου. Όπως:
- Το γράμμα του Νίκου Ζαχαριάδη που γράφτηκε τέτοιες μέρες το 1940 και καλούσε το λαό να γίνει πρωταγωνιστής των εξελίξεων.
- Την προκήρυξη του Μακεδονικού Γραφείου που από τις πρώτες μέρες της τριπλής κατοχής κάλεσε με παράνομη προκήρυξή του σε συγκρότηση ένοπλης αντίστασης. Συγκρότησε την οργάνωση “Ελευθερία” και έβγαλε την ομώνυμη εφημερίδα.
Είναι και αυτά τα ντοκουμέντα μια αποστομωτική απάντηση σε όσους ισχυρίζονται, πως δήθεν το ΚΚΕ, περίμενε την επίθεση στη Σοβιετική Ένωση για να μπει στον αντιστασιακό αγώνα.
Στην περίοδο της τριπλής κατοχής, καταγράφεται φυσικά και αντιστασιακή δράση και αστικών δυνάμεων πράγμα φυσικό, αφού τμήμα της αστικής τάξης, παράγοντες του αστικού πολιτικού κόσμου, ήταν συνδεδεμένοι με τους Βρετανούς και την αντιφασιστική συμμαχία. Όμως αυτή η δράση περιορίζονταν, είτε σε μικροσαμποτάζ, είτε στη συλλογή πληροφοριών.
Οι αστικές δυνάμεις έκαναν αντικατοχικές ενέργειες σε μικρούς κύκλους μυημένων, κυρίως αξιωματικών ή άλλων ανθρώπων της εμπιστοσύνης τους, αρκετές φορές με το αζημίωτο.
Μόνιμο άγχος τους - και αυτό φαίνεται και από πολλά σχετικά έγγραφα της εποχής - πως δεν θα διασαλευτεί, δεν θα διακινδυνέψει το σύστημα, η ταξική εκμετάλλευση, από το λαό που άρχιζε να μαθαίνει και να παίρνει τις τύχες του στα χέρια του.
Το ΚΚΕ ήταν το κόμμα που όχι μόνο δε φοβήθηκε τη μαζική λαϊκή δράση, οργάνωση και αυτενέργεια με όλες τις κατάλληλες μορφές, μα και την επιδίωξε. Γιατί όχι μόνο δε φοβήθηκε και δε φοβάται να πάρει ο λαός τις τύχες του στα χέρια του, μα για αυτό ακριβώς παλεύει.
Τα στελέχη του ΚΚΕ, είτε ήταν παράνομα και είχαν διαφύγει τη σύλληψη, είτε δραπέτευαν από τις φυλακές όπως οι κρατούμενοι στο Σανατόριο Ασβεστοχωρίου από την πρώτη στιγμή ρίχτηκαν στον αγώνα.
Ανάμεσά τους ο Σπύρος Κωτσάκης που υπήρξε καπετάνιος του ΕΛΑΣ της Αθήνας, μα και ο Θανάσης Ζιώγας καθοδηγητής των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ εδώ σε Καστοριά και Φλώρινα.
Είχαν εμπιστοσύνη στη δύναμη του λαού, την απαραίτητη επαγρύπνηση και περιφρούρηση του αγώνα, οργάνωναν την υπομονετική, μεθοδική δουλειά για να ξεθαρρέψουν οι διστακτικοί, να πειστούν όσοι είχαν αμφιβολίες.
Η ακούραστη δράση για να λύνονται προβλήματα στη δράση έφεραν σε εκείνες τις συνθήκες ένα μεγάλο λαϊκό επίτευγμα κάτω από την καθοδήγηση του ΚΚΕ.
Το καλοκαίρι του 1940 ιδρύθηκε η Εθνική Αλληλεγγύη, ως οργάνωση που θα εξασφάλιζε αρχικά τη συντήρηση όσων δραπέτευαν από τις φυλακές και γρήγορα έγινε μια οργάνωση που συντόνιζε και καθοδηγούσε 1.500.000 μέλη σε όλη την Ελλάδα, για τη διασφάλιση τροφίμων υλικής βοήθειας στον αγώνα. Βασίστηκε στην πείρα της Εργατικής Βοήθειας.
Ιδρύθηκε το Εργατικό ΕΑΜ βασισμένο στην πείρα του ταξικού εργατικού κινήματος και κατάφερνε να διοργανώνει απεργίες κάτω από τη μπότα τον κατακτητών να διεκδικεί μεροκάματα, τρόφιμα να αντιμετωπίζει την τρομοκρατία εργοδοτών και κατακτητών.
Δίνει και αυτό μια τεράστια πείρα που δείχνει πως η ταξική πάλη δεν σταμάτησε ούτε μπορεί να σταματήσει, δε διεξάγεται ούτε μπορεί να διεξάγεται με τα συνδικάτα ως ένα παράρτημα του κράτους.
Όσους νόμους και να κάνουν και οι σημερινοί κυβερνώντες της ΝΔ και η προηγούμενοι του ΣΥΡΙΖΑ, για τους εργάτες που νοιώθουν το δίκιο τους, δεν μπορεί να μπει ούτε χαλινάρι, ούτε φίμωτρο.
Το ταξικό εργατικό κίνημα έχει πείρα οργάνωσης και διεκδικήσεων. Δίνει αισιοδοξία και εμπιστοσύνη, πως η λαϊκή θέληση μπορεί να κάνει σμπαράλια αντιλαϊκούς νόμους και απαγορεύσεις.
Το ΕΑΜ που φέτος συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από την ίδρυσή του με αιμοδότη, καθοδηγητή και οργανωτή το ΚΚΕ, κατάφερε να γίνει τεράστια λαϊκή δύναμη, γιατί δε λυπήθηκε δυνάμεις για να οργανώσει το λαό. Με την προκήρυξη, την εφημερίδα, την πειστική κουβέντα, την παρακίνηση, πάνω απ’ όλα με το αγωνιστικό παράδειγμα.
Η τριπλή κατοχή της Ελλάδας σήμανε για την πλειοψηφία του λαού, ένταση της εκμετάλλευσης και πείνα. Την ίδια στιγμή σχηματίστηκε κυβέρνηση δωσίλογων εκείνη του Τσολάκογλου.
Δεν ήταν μια επιλογή για να μη μείνει η χώρα ακυβέρνητη, όπως έλεγαν τότε, ούτε για να αποφευχθεί μια απευθείας γερμανική διοίκηση, αλλά επιλογή συνεργασίας μεγάλης μερίδας του αστικού κόσμου με τις δυνάμεις κατοχής που είχε την σιωπηρή έγκριση και ενθάρρυνση και του υπόλοιπου αστικού πολιτικού κόσμου..
Τη στιγμή που οι ναζί εκτελούσαν 4.000 Κρητικούς ως αντίποινα και ξεθεμελίωναν το Κοντομάρι, την Κάνδανο, επειδή αντιμετώπισαν τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές, ο Τσολάκογλου κατέθετε στεφάνι στη μνήμη των Γερμανών αλεξιπτωτιστών! Η σχετική φωτογραφία στο μουσείο είναι αδιάψευστος μάρτυρας.
Η Δυτική Μακεδονία, πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος από τις επιδρομές των Γερμανών, των Ιταλών και Βουλγάρων φασιστών, σε αρκετές περιπτώσεις με τη βοήθεια της ελληνικής χωροφυλακής.
Ήδη στις 23 Οκτώβρη 1941 έκαψαν το Μεσόβουνο Κοζάνης και εκτέλεσαν 120 κάτοικους. Κάηκε η Κλεισούρα, το Μελαθάνθιο, η Λάγκα, ο Γέρμας, επιθέσεις και μπλόκα έγιναν στο Άργος Ορεστικό.
Το Νεστόριο δέχτηκε 40 επιθέσεις από Ιταλούς, Γερμανούς και Βούλγαρους φασίστες. Οι τελευταίοι είχαν συγκροτήσει το Κομιτάτο που προσπαθούσε να προσεταιριστεί τους σλαβόφωνους κατοίκους του χωριού όπως όλης της περιοχής, να τους οπλίσει και να τους στρέψει ενάντια στον ΕΛΑΣ.
Το Νεστόριο αντιστάθηκε. Κατάφεραν να πάρουν με το μέρος τους μόνο κάποιους ελάχιστους, τους πιο εύπορους και βαμμένους αντικομουνιστές.
Το ηρωικό Νεστόριο κάηκε δυο φορές την πρώτη στις 28 Απρίλη 1943 και τη δεύτερη στις 4 Οκτώβρη 1943. 18 μήνες, δύο χειμώνες έζησαν οι Νεστορίτικες οικογένειες στα δάση, σε καλύβες και σε σπηλιές. Δεν λύγισαν.
«Με το στερνό δοκάρι της στέγης τους πήρε φωτιά η καρδιά τους καβάλα στη φωτιά τους ανηφοράνε στα βουνά...», όπως γράφει ο Γιάννης Ρίτσος.
Το Νεστόριο έδωσε 480 αντάρτες στον ΕΛΑΣ και άλλους 200 στον Εφεδρικό ΕΛΑΣ, όλες σχεδόν οι γυναίκες του χωριού ήταν στην Εθνική Αλληλεγγύη, σχεδόν όλοι στο ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ, οι περισσότεροι οργανώθηκαν και στο ΚΚΕ.
Πολλοί κάτοικοι του Νεστορίου που είδαν να χτίζεται το μουσείο είπαν στους συντρόφους: “Μας κάνετε πολύ περήφανους για το χωριό μας”!
Και εμείς είμαστε πολύ περήφανοι για το χωριό σας, γιατί δείχνει την δύναμη του ανθρώπου που αγωνίζεται για το δίκιο του. Που δεν λογαριάζει τους «ισχυρούς της ημέρας», όποιοι και αν είναι αυτοί.
Το ΚΚΕ, ο ΕΛΑΣ, το ΕΑΜ, έδωσε κι εδώ τη μάχη της σοδειάς και της επιβίωσης του λαού. Από την πρώτη στιγμή το ΚΚΕ έριξε το σύνθημα ούτε σπυρί στάρι στον κατακτητή.
Το Νεστόριο, όπως και μεγάλο μέρος της Δυτικής Μακεδονίας με την πάλη του κατάφερε να λευτερωθεί.
Στην ορεινή Δυτική Μακεδονία άρχισε να σχηματίζεται η Ελεύθερη Ελλάδα ήδη από τις αρχές του 1943, οι γερμανικές και ιταλικές δυνάμεις να κλείνονται στις μεγάλες πόλεις και να περιορίζονται στους κεντρικούς δρόμους.
Το Φλεβάρη 1943, έγινε μεγάλη συγκέντρωση του ΕΑΜ στο Τσοτύλι, ακολούθησε η νικηφόρα μάχη του Φαρδύκαμπου που έδωσε μεγάλες ποσότητες οπλισμού στον ΕΛΑΣ.
Το Μάρτη 1943 ο ΕΛΑΣ αναγκάζει τους Ιταλούς να εγκαταλείψουν τα Γρεβενά, ενώ είχε προηγηθεί στη Θεσσαλία η απελευθέρωση της Καρδίτσας.
Απελευθερώθηκε το Νεστόριο. Γερμανικές δυνάμεις ανακατέλαβαν πόλεις και χωριά, αλλά άρχισε να σχηματίζεται μια ελεύθερη περιοχή, όπου ο λαός άρχισε να οργανώσει την κοινωνική ζωή.
Η Δυτική Μακεδονία, τα ορεινά χωριά της κρατούνταν ελεύθερα, σε μια συνεχή μάχη με τα ξένα στρατεύματα και τους ντόπιους συνεργάτες τους.
Αντί άλλης περιγραφής, αξίζει να σταθούμε στα λόγια του Βρετανού Ταγματάρχη Ντέιβιντ Ουάλλας, τον Αύγουστο 1943 που έγραφε:
«Όλος ο κεντρικός όγκος που σχηματίζει τη ραχοκοκαλιά της Ελλάδας είναι εντελώς και εξ ολοκλήρου ανεξάρτητος από την επιρροή ή την επαφή με τις δυνάμεις κατοχής ή τη διοίκηση των Κουίσλινγκ στην Αθήνα… Υπάρχουν, φυσικά, απομονωμένα κομμάτια απελευθερωμένων περιοχών σε όλη την Ελλάδα, αλλά αυτό είναι το μεγαλύτερο συνεχές κομμάτι και ξεκινά αδιάσπαστο από τη νότια Σερβία μέχρι κάτω τα βουνά της Γκιώνας και του Παρνασσού. Μέσα σε αυτό είσαι σε πλήρη ασφάλεια. Μπορείς να ταξιδέψεις από τη Φλώρινα μέχρι τις παρυφές της Αθήνας με τίποτα άλλο από μια άδεια από το ΕΑM.”
Σε όλα τα ελεύθερα χωριά Καστοριάς και Φλώρινας αλλά και σε μισοελεύθερα και στα κατεχόμενα, εκλέχτηκαν Λαϊκά Συμβούλια και Λαϊκά Δικαστήρια.
Ήδη από το Φλεβάρη του ‘44 εκλέχτηκε και Επαρχιακό Συμβούλιο Καστοριάς. Στην πρώτη του ανακοίνωση προς το λαό της περιοχής έλεγε:
“Οι παλιές κυβερνήσεις που για το σκοπό τους τον αντιλαϊκό αντέγραψαν η μια την άλλη, σ’ οδήγησαν στον αφανισμό και στην καθυστέρηση και αφού σε πρόδωσαν σ’ άφησαν μόνο στις πιο δύσκολες στιγμές για να αντιμετωπίσεις όλο το βάρος του κατακτητή που το απάνθρωπο πέρασμά του δεν άφησε τίποτα παρά μονάχα καμένα χωριά, ανθρώπινους σκελετούς και οικογένειες που θρηνούν τα θύματά τους, μα εσύ στάθηκες αποφασιστικός ... με τη θέλησή σου την ατσαλένια και την αλύγιστη μαχητικότητά σου τράβηξες μπροστά και δημιούργησες τη νίκη σου”.
Τα λαϊκά και επαρχιακά συμβούλια άρχισαν να οργανώνουν τη ζωή, όχι μόνο στα χωριά μα και στην πόλη της Καστοριάς, στον πολιτισμό, τη μόρφωση, την εξασφάλιση της διατροφής του πληθυσμού, τη δημιουργία κοινωφελών έργων, τη λειτουργία σχολειών και παιδικών σταθμών.
Η απελευθέρωση ήρθε από τα όπλα του ΕΛΑΣ και κάτω από την γενικότερη προέλαση του Κόκκινου Στρατού της Σοβιετικής Ένωσης στα Βαλκάνια. Όμορφες μέρες που ο λαός δεν μπόρεσε να τις χαρεί.
Το Κόμμα μας μέσα από τη μελέτη της ιστορίας του, και την εξαγωγή συμπερασμάτων από την ιστορία του επαναστατικού κινήματος στη χώρα μας και διεθνώς, εξάγει το συμπέρασμα, πως στην Ελλάδα αυτή η λαϊκή ανάταση, σε συνδυασμό με την ανυποληψία των αστικών δυνάμεων, την αδυναμία του κρατικού μηχανισμού να επιβληθεί στον ένοπλο λαό, στοιχειοθετούσαν αυτό που λέμε εκδήλωση επαναστατικής κατάστασης.
Αυτό που κρίνονταν τελικά, ήταν η κατάκτηση της ίδιας της εξουσίας από το λαό. Και όχι η δημιουργία μιας κυβέρνησης ονομαζόμενης εθνικής ενότητας με τις αστικές δυνάμεις.
Μέσα από πικρή πείρα, αποδείχτηκε πώς αυτή η κυβέρνηση, παρά τις αντιφασιστικές και άλλες διακηρύξεις της, αποδείχτηκε όργανο ενάντια στο λαό και έγινε το όχημα να στερεωθεί η εξουσία του κεφαλαίου στην Ελλάδα, δηλαδή η γνωστή δικτατορία των μονοπωλίων με όλες τις αιματηρές για το λαό και τους πραγματικούς αγωνιστές συνέπειες.
Ο αστικός πολιτικός κόσμος, είτε συνεργάστηκε με τους κατακτητές, είτε συμμάχησε με τους Βρετανούς στη Μέση Ανατολή, ένα στόχο είχε από την αρχή: το χτύπημα του λαϊκού κινήματος για τον πλήρη αφοπλισμό του.
Γι αυτό και σε αρκετές περιπτώσεις, συνεργάστηκαν και μέσα στην κατοχή και μετά, από την πρώτη στιγμή της απελευθέρωσης ενώθηκαν ενάντια στο λαϊκό κίνημα.
Έντυσαν τους ταγματασφαλίτες συνεργάτες των ναζί με αγγλικές στολές και τους έριξαν ενάντια στο λαό το Δεκέμβρη του 44.
Φυσικά ούτε αυτές οι δυνάμεις που είχαν τότε, επαρκούσαν. Χρειάστηκε η παρουσία “επιβλητικών βρετανικών δυνάμεων”, όπως τις ζητούσε ο Γεώργιος Παπανδρέου για να αρχίσουν να χτυπάνε τον αγωνιστή - λαό.
Έτσι, και η Δυτική Μακεδονία γέμισε με βρετανικά στρατεύματα με Ινδούς και άλλους από τις τότε αποικίες, το Νεστόριο γνώρισε νέες επιδρομές.
Το λαϊκό κίνημα εκείνης της εποχής αναγκάστηκε να απαντήσει στο δίλημμα: “Υποταγή ή οργάνωση της πάλης και αντεπίθεση, τις αλυσίδες ή τα όπλα”.
Οι ίδιοι οι αγωνιστές που είχαν παραδώσει τα όπλα με τη συμφωνία της Βάρκιζας, ξαναπήραν το δρόμο του ένοπλου αγώνα, καθώς η αναμέτρηση σε κείνη τη στιγμή δε θα μπορούσε παρά να είναι ένοπλη.
Εδώ στον Γράμμο, ήταν το αρχηγείο Δυτικής Μακεδονίας που αργότερα έδωσε τη θέση του στην 9η, τη 10η, και 11η Μεραρχία του ΔΣΕ. Απάντησε, αν και με αρκετή καθυστέρηση, όπως έπρεπε, σωστά. Οι ομάδες των καταδιωκόμενων αγωνιστών συγκροτήθηκαν στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας.
Εδώ, όπως και στον καιρό της Κατοχής, ο λαός στήριξε και τροφοδότησε το ΔΣΕ, σε στιγμές που και ένα κομμάτι ψωμί στον αντάρτη, έφτανε να σε στείλουν στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Και μέσα στον ίδιο τον Δημοκρατικό Στρατό, σε αντίθεση με τον αστικό στρατό, αναπτύχθηκαν ακόμα περισσότερο τα γνωρίσματα της πάλης για το δίκιο του λαού, η αυταπάρνηση, η συνειδητή πειθαρχία, η μαχητική εφαρμογή των αποφάσεων που παίρνονταν στις δημοκρατικές συνελεύσεις.
Πόσα και πόσα διδάγματα βγαίνουν από την ύπαρξη και δράση αυτού του λαϊκού στρατού στον σύντομο χρόνο της παρουσίας του σ’ αυτά εδώ τα βουνά.
Στα ντοκουμέντα που παρατίθενται στο Μουσείο, μπορεί να βρει ο επισκέπτης, τις εκθέσεις δράσης των λαϊκών συμβουλίων, το πως δίνονταν η μάχη για τη σπορά και τη συγκομιδή.
Εδώ τα λιβάδια των Κορεστίων και της Πρέσπας συνέβαλαν στον επισιτισμό του ΔΣΕ για μεγάλο διάστημα. Μπορεί να δει κανείς, πως η μεγάλη δύναμη αυτού του στρατού, ήταν οι ίδιοι οι δεσμοί του με το λαό σ’ αυτές τις περιοχές, στην Ελεύθερη Ελλάδα, όπως την έλεγαν τότε.
Το πλήθος των εντύπων που κυκλοφόρησαν παράλληλα με τις μάχες, μαρτυρά τη μεγάλη σημασία που έδινε το Κόμμα στη μόρφωση του δημοκρατικού στρατού, του οποίου το 40% ήταν νεολαίοι, πάνω από το 20% ήταν γυναίκες.
Πάνω από 3500 μαχήτριες έπεσαν στα πεδία των μαχών. Ανάμεσά τους πολλές Νεστορίτισσες και από τα χωριά της περιοχής.
Εδώ στον Γράμμο ήταν και το κεντρικό νοσοκομείο που έπαιξε καθοριστικό ρόλο ειδικά στη μεγάλη μάχη του 1948.
Κι όσο κι αν βεβηλώνουν την προτομή του Πέτρου Κόκκαλη κάποιοι θρασύδειλοι, αυτοί οι σπουδαίοι επιστήμονες γιατροί, αυτές οι νοσοκόμες, θα μείνουν στην ιστορία! Αξέχαστοι ήρωες, αθάνατοι!
Σ αυτά τα βουνά τα σημάδια αυτής της αναμέτρησης συγκλονίζουν. Οι εξορμήσεις που κάνουν οι οργανώσεις αλλά και οι τυχαίοι επισκέπτες του βουνού, φέρνουν στην επιφάνεια τον ηρωισμό όσων έπεσαν σ αυτόν τον τόπο.
Στο Παπούλι θα βρεις μια βόμβα ναπάλμ και στο Μουσείο θα διαβάσεις την ιστορία των τελευταίων μαχητριών εκείνης της μέρας, τις 26 Αυγούστου του 1949.
Στο Τσάρνο, μια σπασμένη λεκάνη ανθρώπινου σώματος δεν μπορεί να μαρτυρήσει, αν αυτός την ώρα που έσπερναν το θάνατο τα κανόνια ήταν στην επίθεση ή την άμυνα.
Με σεβασμό στεκόμαστε δίπλα και στο νεκρό φαντάρο του κυβερνητικού στρατού και στο νεκρό μαχητή του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Διαβάζουμε ξανά τις προκηρύξεις με τον τίτλο “φαντάρε για ποιους πολεμάς” και αναλογιζόμαστε την τραγωδία που ζούσε ένα παιδί του λαού που επιστρατεύτηκε για να πολεμήσει όσους λευτέρωσαν την πατρίδα.
Αυτός ο τόπος απ΄ άκρη σ΄ άκρη είναι ιερός. Μας το δίδαξαν, ένας προς έναν οι πολιτικοί πρόσφυγες, όταν δεκαετίες μετά επέστρεψαν στην πατρίδα κι επισκέπτονταν τα μέρη, όπου ο πατέρας όργωνε το χωράφι, η μάνα ζύμωνε, τ’ αδέρφια έπαιζαν στον αυλόγυρο.
Το μαθαίνουμε όταν στο Σγούρο ανακαλύπτουμε έναν φούρνο, όταν στη Σκάλα σκοντάφτουμε στα ερείπια του νοσοκομείου, όταν στην παλιά Κοτύλη η γερόντισσα μάς λέει: «αχ, αυτά τα χώματα ακόμα σκούζουν απ’ το αίμα…»
Φίλες και Φίλοι
Συντρόφισσες και Σύντροφοι
Καμιά πείρα δεν είναι για αντιγραφή, καθώς και οι συνθήκες αλλάζουν, αλλά και νέα συμπεράσματα προστίθενται ως πείρα του αγώνα. Όμως είναι πολλοί οι παραλληλισμοί που μπορεί να κάνει κανείς: Πως η αποφασιστική δράση μπορεί να φέρει αποτελέσματα. Μας δίνει εμπιστοσύνη στη δύναμη του λαού πως με την πρωτοπόρα δράση των κομμουνιστών μπορεί να παίρνει την κατάσταση στα χέρια του χωρίς να περιμένει “σωτήρες”.
Η αστική τάξη μιλά ξανά σήμερα για «εθνική ενότητα» απέναντι στην “εθνική απειλή”. Καλεί σε συστράτευση για τα δικά της ιδιοτελή συμφέροντα που είναι σε βάρος των συμφερόντων του λαού, στην αντιπαράθεσή της με άλλες αστικές τάξεις, βάζοντας σε κίνδυνο όλους τους λαούς της περιοχής.
Μπροστά στα μάτια μας ξετυλίγεται ο παγκόσμιος ανταγωνισμός των καπιταλιστών. Αδυσώπητος. Όλοι οι παίκτες στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα, παίρνουν θέση, για μια αντιπαράθεση που δεν σταμάτησε να υπάρχει πάνω από έναν αιώνα τώρα.
Δεν κάνουν κάτι παράλογο. Κερδίζουν από την πολεμική βιομηχανία, από τα συντρίμμια που αφήνουν οι επεμβάσεις τους. Αυτός είναι ο αναγκαστικός στόχος τους, το καπιταλιστικό κέρδος. Αυτός όμως ο στόχος κάνει αναλώσιμους τους λαούς.
Η ανάκαμψη για την οποία μας καλούν να βάλουμε πλάτη, αφορά μόνο την ανάκαμψη των καπιταλιστικών κερδών. Κι αυτό σημαίνει ακόμα μεγαλύτερη εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης.
Μπορεί αυτή τη φορά την ανάπτυξή τους να τη βάφτισαν “πράσινη”, αλλά για μια περιοχή όπως η Δυτική Μακεδονία που για χρόνια είχε μεγάλο μερίδιο στην παραγωγή ενέργειας, απασχολώντας τόσους εργάτες στην εξόρυξη, μόνο “πράσινη” δεν είναι. Κατάμαυρη τη λες.
Κι αυτό το ζουν ήδη τα λαϊκά νοικοκυριά, ο εργατόκοσμος, οι φτωχοί βιοπαλαιστές καθώς το κόστος της ενέργειας έχει εκτιναχθεί.
Τώρα μια εγχώρια πλουτοπαραγωγική πηγή απεμπολείται, καθώς έχουν αλλάξει οι προτεραιότητες του κεφαλαίου, με αποτέλεσμα χιλιάδες εργάτες να περνάνε στην ανεργία, ο λαός να πληρώνει πιο ακριβό το ρεύμα, σε μια περιοχή που επίσης χάρη στην πολιτική του κεφαλαίου αναπτύχθηκε μονόπλευρα.
Κι εδώ στη Δυτική Μακεδονία, όπως και σε όλη τη χώρα προτεραιότητα ήταν και είναι οι ανάγκες του κεφαλαίου και όχι του λαού.
Γι αυτό για παράδειγμα, τούτη εδώ η περιοχή είναι γυμνή από υποδομές, από νοσοκομεία, κέντρα υγείας και δοκιμάστηκε και ακόμα δοκιμάζεται σκληρά από την πανδημία.
Τα παραδείγματα που αποδεικνύουν ποιες ήταν και ποιες συνεχίζουν να είναι οι προτεραιότητες των κυβερνήσεων του κεφαλαίου, είναι πολλά.
Τώρα όμως αυτό που επείγει, είναι να θέσουμε τις δικές μας προτεραιότητες, να βάλουμε μπροστά τις δικές μας σύγχρονες ανάγκες, με οργάνωση και δράση στο εργατικό σωματείο, στον αγροτικό σύλλογο, στον μαζικό φορέα.
Γιατί απέναντι στο σχέδιό τους, σχέδιο κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του κεφαλαίου, εμείς προβάλλουμε το σχέδιο της εργατικής τάξης, στο οποίο δεν χωράνε τα παράσιτα, οι καπιταλιστές.
Είναι η κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, στη γη, το πρόβλημα που αν δεν λυθεί θα φέρνει κι άλλη δυστυχία συνεχώς στους λαούς. Η κοινωνικοποίηση, ο κεντρικός σχεδιασμός είναι η λύση. Κι αυτό προϋποθέτει να χάσουν την εξουσία τα μονοπώλια που εξουσιάζουν τη ζωή μας.
Η πάλη στα χρόνια 40-49 μας δείχνει πόσο σημαντικό είναι να παλεύεις ενάντια στους νόμους του κράτους, που δεν είναι δικό σου κράτος.
Νόμος ήταν η κατοχή, νόμος τα ξερονήσια. Οι σύντροφοί μας, συνολικά ο λαός, το πάλεψαν, νίκησαν τους κατακτητές. Πήγαν, μέχρι εκεί που μπορούσαν με τα δεδομένα εκείνης της εποχής, την πάλη κόντρα στην αστική τάξη και τους συμμάχους της.
Συνεχίζουμε σε αυτή την πάλη. Με όπλο και την ακριβοπληρωμένη σε αίμα και θυσίες ιστορική εμπειρία και την επαναστατική θεωρία, δε θρηνολογούμε για τους χαμένους αγώνες του χθες. Τους αντιμετωπίζουμε ως προεόρτιο των νικηφόρων αγώνων του μέλλοντος.
Είναι η Ιστορία αυτή που μας δείχνει πως η μόνη δύναμη που ένωσε τον λαό σε εκείνον τον τιτάνιο αγώνα ήταν το ΚΚΕ.
Το κάλεσμα του για αντίσταση δεν ήταν προϊόν της στιγμής. Ήταν η σπορά χρόνων και χρόνων πίσω, που είχε έρθει η ώρα να καρπίσει.
Το ΚΚΕ παραμένει και σήμερα η δύναμη του λαού. Γιατί δεν μπαίνει στο μαντρί της κάλπικης “εθνικής συνεννόησης”. Δεν υπακούει στον εχθρικό για το λαό αστικό σχεδιασμό.
Το σημερινό μας κάλεσμα για αγωνιστική συμπόρευση με το ΚΚΕ έρχεται από μακρυά, πατά στην ιστορική εμπειρία και στη γνώση, πως μόνο ο λαός μπορεί να σώσει τον λαό βαδίζοντας στον δρόμο της ανατροπής.