Τα συμπεράσματα του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ, με έμφαση στη δεκαετία του 1940, πηγή έμπνευσης για τους κομμουνιστές καλλιτέχνες

της Ελένης Μπέλλου, μέλους του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ

Οι 4 τόμοι του Δοκιμίου Ιστορίας του Κόμματος για την περίοδο από την ίδρυσή του έως και το 1949 πρωτοκυκλοφόρησαν στην εκδήλωση για την επέτειο της ίδρυσής του πριν 11 μήνες και προς τιμή των 100 χρόνων.

Στη συνέχεια και μέχρι το καλοκαίρι, βάρυναν οι πολλαπλές εκλογές, με αποτέλεσμα να μη μεθοδευτεί μια σχεδιασμένη δουλειά εκτεταμένης προβολής-μελέτης-αξιοποίησης του Δοκιμίου Ιστορίας του Κόμματός μας, αλλά, όπως λέει και η λαϊκή σοφία, «κάλλιο αργά, παρά ποτέ».

Δε γνωρίζω πόσοι, πόσες, σε ποια έκταση και σε ποιο βαθμό έχετε διαβάσει, μελετήσει αυτούς τους τόμους, που μαζί με τη βιβλιογραφία ξεπερνούν τις 2.000 σελίδες. Όμως σκοπός της παρουσίασης είναι να εξάψει το κίνητρο είτε της οργανωμένης μελέτης είτε του διαβάσματος σελίδα-σελίδα είτε της αξιοποίησης του Δοκιμίου ανά θέμα, ανά ιστορικό γεγονός, ανά χρονική περίοδο, και πάνω απ’ όλα να στρέψει την προσοχή σας στα συμπεράσματά του, που θα τα βρείτε και κατά κεφάλαιο και πιο συγκεντρωτικά, αρκεί να συμβουλευτείτε τα Περιεχόμενα, τα συγκεντρωτικά και ανά τόμο.

Αν θέλετε και μια γνώμη, θα έλεγα ότι αξίζει τον κόπο να διαβάσετε όλο το έργο, με υπομονή και χωρίς άγχος, όχι με μια στενή προσήλωση σε ονόματα, περιστατικά, χρονολογίες κλπ., αλλά με στόχο να αποκτήσετε μια πρώτη, γενική αντίληψη της ιστορίας του Κόμματος, της ταξικής πάλης, ιστορία που διαμορφώνεται στο έδαφος της γενικότερης εξέλιξης της ελληνικής καπιταλιστικής κοινωνίας και όχι μόνο.

Τα συμπεράσματα του Δοκιμίου επιδιώκουμε να γίνουν στοιχείο της ατομικής συνείδησης του καθενός και της καθεμιάς από εσάς σε τέτοιο βαθμό, ώστε να εκφραστούν και στη δράση, στο δημιουργικό έργο σας.

Γιατί το Κόμμα περιμένει πολλά από εσάς και σ’ αυτόν τον τομέα, αφού πάντα είχε μια δυνατή, δημιουργική αμφίδρομη σχέση με λογοτέχνες, καλλιτέχνες, επιστήμονες, όλους αυτούς που σε σημαντικές περιόδους της ύπαρξης του Κόμματος, στον α΄ ή β΄ βαθμό, εμπνεύστηκαν, συσπειρώθηκαν ή και εντάχτηκαν στο Κόμμα.

Στο Δοκίμιο Ιστορίας άλλωστε έχουμε και ξεχωριστές ενότητες-κεφάλαια που αναφέρονται σ’ αυτήν τη σχέση, σ’ αυτήν τη δημιουργία, ή έχουμε και ξεχωριστές εκδόσεις, όπως η πρόσφατη για τους λογοτέχνες στην ταξική αναμέτρηση της δεκαετίας του 1940, της δεκαετίας που καταλαμβάνει δύο τόμους, τους Β1 και Β2, γιατί είναι η πιο πυκνή στην εξέλιξη της ταξικής πάλης, η πιο σημαντική στην ιστορία του Κόμματός μας, είναι περίοδος που διαμορφώθηκε επαναστατική κατάσταση στην Ελλάδα.

Η Κεντρική Επιτροπή περιμένει πολλά από εσάς και βέβαια ήδη έχετε δώσει πολλά με τη συμβολή σας, ιδιαίτερα στα 5 χρόνια προετοιμασίας προϋπάντησης των 100 χρόνων, στις εκδηλώσεις των Φεστιβάλ της ΚΝΕ και του Οδηγητή, γενικότερα στην πολιτιστική παρέμβαση του Κόμματος και της Νεολαίας του, ακόμα στην πολιτιστική παρέμβαση του εργατικού, του φοιτητικού, του ριζοσπαστικού γυναικείου κινήματος, σε όποιο λαϊκό κίνημα πρωτοστατούν οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες.

Είναι η ανάγκη να βαθύνετε στις εκτιμήσεις και τα συμπεράσματα του Κόμματος σε τέτοιο βαθμό, ώστε ν’ αποκρούσετε, μέσα από το έργο σας, μέσα από τη δράση σας, όλη τη σύγχρονη αστική και οπορτουνιστική επίθεση που μεθοδεύεται ενάντια στο Κόμμα μας και με αφορμή την ιστορία του, και ιδιαίτερα την περίοδο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

Δεν είναι τυχαίο που η επίθεση επικεντρώνεται στις πιο σημαντικές περιόδους και στιγμές της ταξικής πάλης, σ’ εκείνες που κρίθηκε ο επαναστατικός εργατικός χαρακτήρας του Κόμματος ή σ’ εκείνες που κλονίστηκε η αστική εξουσία, δεν είναι τυχαίο ότι η επίθεση επικεντρώνεται στην ηγεσία του Κόμματος σε τέτοιες κρίσιμες περιόδους.

Τέτοια περίοδος είναι όλη η δεκαετία του 1940, αλλά και η επόμενη του 1950, όταν το Κόμμα αποπειράθηκε να εκτιμήσει τη δράση του μέσα στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αμέσως μετά από τη λήξη του, που δε σήμανε τη λήξη των βασάνων του ελληνικού λαού, δε δικαίωσε το στόχο της λαϊκής ευημερίας.

Μας πήρε πολλά χρόνια η διερεύνηση της ιστορίας της ταξικής πάλης και του Κόμματός μας ειδικότερα για την περίοδο 1940-1968, εκδώσαμε διαδοχικά δύο τόμους, τον πρώτο αμέσως με την ανασυγκρότηση του Κόμματος μετά από την κρίση και διάσπαση του 1991, το δεύτερο μετά από 15 χρόνια ιστορικής έρευνας, οδηγηθήκαμε σε συμπεράσματα που τα θέσαμε στην κρίση όλου του κομματικού δυναμικού, πριν την πραγματοποίηση της πρώτης ιστορικού περιεχομένου Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης το 2011.

Μετά από αυτήν, ήταν πλέον επιβεβλημένη η ανάγκη διερεύνησης όλης της προγενέστερης περιόδου, από την ίδρυση του Κόμματος έως την έναρξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Κάτι περισσότερο, όπως θα δείτε στα Περιεχόμενα και στις σελίδες των τόμων: Πήγαμε πιο πίσω, στις συνθήκες της αστικής εθνοαπελευθερωτικής επανάστασης του 1821, στην ίδρυση του αστικού ελληνικού κράτους, στην οικονομική-κοινωνική και πολιτική εξέλιξή του μέσα σ’ έναν αιώνα που ακολούθησε μέχρι την ίδρυση του ΚΚΕ.

Θεωρούμε πολύ σημαντικό εσείς που ασχολείστε με τη λογοτεχνία, τις εικαστικές τέχνες, με τη μουσική, το θέατρο, τον κινηματογράφο, να γνωρίσετε πιο βαθιά την ιστορία του Κόμματός μας, τα συμπεράσματα της ιστορικής έρευνας που πραγματοποιήσαμε με διαλεκτική υλιστική μέθοδο και όχι με κομματική ιδιοτέλεια, όπως κάποιοι μας κατηγορούν.

Ο ταξικός προσανατολισμός δεν είναι κομματική ιδιοτέλεια. Εμείς δεν κρύβουμε ότι ενδιαφερόμαστε για τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, των λαϊκών τμημάτων των μεσαίων στρωμάτων, αλλά ό,τι λέμε γι’ αυτές τις κοινωνικές δυνάμεις, ό,τι λέμε για την αστική τάξη δεν είναι προϊόν επιθυμίας, ιδεών αποσπασμένων απ’ ό,τι υπάρχει ήδη στην κοινωνία, ως νομοτέλειες της οικονομικής της οργάνωσης. Ό,τι λέμε για την ταξική πάλη είναι προϊόν επιστημονικής διερεύνησης της καπιταλιστικής εξέλιξης. Αυτό σημαίνει ότι βγάζουμε συμπεράσματα από την ιστορία του Κόμματός μας με διαλεκτική υλιστική μέθοδο.

Όταν επισημαίνουμε την ανάγκη να μελετήσετε την ιστορία του Κόμματός μας, δεν εννοούμε ότι πολλοί από εσάς δεν έχετε ήδη ασχοληθεί, ότι στον α΄ ή β΄ βαθμό δεν την έχετε ήδη δημιουργικά αναπαράγει στο έργο σας. Αλλά οι σημερινές συνθήκες απαιτούν πιο βαθιά και σε έκταση η ιστορία μας, με τα σύγχρονα συμπεράσματα που αναδεικνύει, ν’ αναπαραχθεί σε δημιουργικό έργο, λογοτεχνικό, καλλιτεχνικό.

Να το διευκρινίσω: Ας αναλογιστούμε πόσες και πόσοι λογοτέχνες, καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν και τι ανέδειξαν, π.χ., από την περίοδο του ΔΣΕ συγκριτικά με την ενασχόληση, και καλώς, με την προηγούμενη περίοδο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ;

Όμως, ας αναλογιστούμε, και όταν αναδεικνύεται ο ΔΣΕ, τι διαπερνά αυτήν την έμπνευση, τη δημιουργία; Παιδιά, απόγονοι γενικά, ακόμα και μαχητών του ΔΣΕ και με καλή λογοτεχνική πένα ή με κινηματογραφική-σκηνοθετική ικανότητα –δεν πάω στον εικαστικό και στο μουσικοσυνθετικό τομέα που είναι εξ αντικειμένου πιο δύσκολος, πιο αφαιρετικός– πόσοι ασχολήθηκαν με την περίοδο του ΔΣΕ ή και με τη μετέπειτα περίοδο της πολιτικής προσφυγιάς, αλλά και από ποια σκοπιά;

Τι αποπνέει το έργο πολλών; Ότι ο ΔΣΕ ήταν μια λαθεμένη πολιτική επιλογή εκ μέρους της ηγεσίας του Κόμματος ή και τυχοδιωκτικά εκ μέρους του Ν. Ζαχαριάδη, τότε ΓΓ της ΚΕ του Κόμματος. Αποπνέουν έναν πεσιμισμό, μια άρνηση, βάζουν τους ήρωες και τις ηρωίδες τους ν’ απολογούνται με λόγια όπως «τι ήμουν εγώ, μια χωριατοπούλα, τι ήξερα, πίστεψα στις υποσχέσεις της καθοδήγησης» ή προβάλλουν μάλλον θετικά την αποστασιοποίηση των απογόνων τους από το ΚΚΕ.

Πόσοι και πόσες κατόρθωσαν να δώσουν ότι ουσιαστικά την ταξική αναμέτρηση του Δεκέμβρη του 1944 στην Αθήνα, τα όσα επακολούθησαν μέχρι το 1946, τα προκάλεσε η αστική τάξη της Ελλάδας μαζί με τους συμμάχους της, τα καπιταλιστικά κράτη της Αγγλίας και των ΗΠΑ;

Εμείς καλούμε εσάς, τους κομμουνιστές καλλιτέχνες, με τα πολυποίκιλα εκφραστικά μέσα της τέχνης, με στόχο να κάνετε κτήμα των μαζών, των εργατικών-λαϊκών δυνάμεων, ειδικότερα της νεολαίας, των γυναικών τους, να δώσετε ότι η βασική αδυναμία του ΔΣΕ ήταν πως ξεκίνησε ως περιορισμένος και αμυντικός ένοπλος αγώνας και όχι ως γενικευμένα οργανωμένος επιθετικός αγώνας ενάντια στην αστική εξουσία.

Γιατί ακόμα και στην πλήρη ανάπτυξή του, ο ΔΣΕ στηριζόταν στο αγροτικό στοιχείο, και αυτό ήταν επόμενο αφού δεν είχε έγκαιρα σχεδιαστεί, οργανωθεί και πραγματοποιηθεί ο ΔΣΕ ως επαναστατική εργατική εξέγερση, στηριγμένη πρώτ’ απ’ όλα στις πόλεις.

Βέβαια, η έκβαση μιας τέτοιας επαναστατικής εργατικής εξέγερσης δεν μπορεί να προκαθοριστεί, αφού εξαρτάται και από το διεθνή συσχετισμό δυνάμεων.

Ωστόσο, δεν υποτιμάμε ότι τα λάθη στρατηγικής του Κόμματος και υπό την επίδραση του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος, αλλά και οι αδυναμίες στην οργάνωση του ένοπλου αγώνα έδωσαν περιθώρια στην ανασυγκρότηση του ελληνικού καπιταλιστικού κράτους, με την αποφασιστική παρέμβαση αρχικά του βρετανικού και στη συνέχεια του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, με το Δόγμα Τρούμαν, το Σχέδιο Μάρσαλ.

Η προβολή αυτών των ταξικών αληθειών μέσω της τέχνης δε θα είναι μόνο μια προσφορά για την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας, αλλά θα είναι προσφορά για την ιδεολογική-πολιτική αφύπνιση στις σημερινές συνθήκες, για τη διαμόρφωση μαχητικής στάσης ζωής, με ιδανικά που πατάνε γερά στην επίγνωση της δυνατότητας.

Καλείστε η λογοτεχνία, το θέατρο, ο κινηματογράφος να δώσουν μέσα από το μύθο, τα πρόσωπα, τους διαλόγους ότι τον Οκτώβρη του 1944 ο κλονισμός της αστικής εξουσίας σε όλους τους μηχανισμούς της –οικονομικό, πολιτικό, νομικό, κατασταλτικό– ήταν στο ανώτατο σημείο του, ότι αντίθετα ο λαός ήταν με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αναγνώριζε ως καθοδηγητή του το ΚΚΕ, ν’ αποκαλύψετε πως ό,τι υπήρχε σε οικονομική-διοικητική-εκπαιδευτική λειτουργία ήταν ό,τι είχαν δημιουργήσει αυτές οι δυνάμεις στις απελευθερωμένες περιοχές της Ελλάδας και ότι όλο αυτό συνιστούσε επαναστατική κατάσταση.

Ταυτόχρονα η τέχνη να δώσει και το δίδαγμα από το στρατηγικό λάθος του ΚΚΕ και του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος, δηλαδή να διοχετεύσει ότι κανένα τμήμα της αστικής τάξης, εγχώριο ή ξένο, δεν μπορεί να είναι πολιτικός σύμμαχος της εργατικής τάξης, ούτε με «αντιφασιστικό», ούτε με «φιλειρηνικό» μανδύα, ακόμα και όταν κάποια στιγμή βρεθούν σε παράλληλο δρόμο.

Να δώσετε με γεγονότα, αλλά και με καλλιτεχνικά εκφραστικά μέσα, ότι η αστική τάξη είχε καλά στη συνείδηση και στην πολιτική της ότι δεν υπάρχει δημοκρατία για όλους, ότι έστω και το πιο θολό ή ουτοπικό σύνθημα της λαϊκής εξουσίας, ως ένα καθεστώς που μοιράζεται η εξουσία μεταξύ αστικής τάξης και λαϊκών δυνάμεων, πολεμάται αλύπητα από την αστική εξουσία.

Να δώσετε χωρίς μηδενισμό και πεσιμισμό ότι το εργατικό, το κομμουνιστικό κίνημα είχε αυταπάτες για «ειρηνική συνύπαρξη», για τη δυνατότητα μιας αναίμακτης αναμέτρησης με την αστική τάξη, αρκεί να το ήθελε ο λαός, αρκεί να εκφραζόταν ελεύθερα μέσα από ουσιαστικά αστικές λειτουργίες, όπως οι εκλογές. Καλείστε να το μεταδώσετε μέσα από την τέχνη, γιατί έτσι ως συμπέρασμα θα διεισδύσει πιο μαζικά.

Το Δοκίμιο Ιστορίας τεκμηριώνει πώς η αστική τάξη τα έδωσε όλα για ν’ ανατρέψει την αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων που είχε επέλθει κατά την εξέλιξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου για την Ελλάδα και όχι μόνο, πώς αξιοποίησε τις αυταπάτες και τα λάθη του κομμουνιστικού και λαϊκού κινήματος, πώς αδίστακτα προχώρησε στη Λευκή Τρομοκρατία. Ουσιαστικά έθεσε μπροστά στο εργατικό, ιδιαίτερα στο κομμουνιστικό κίνημα, ως επιλογές ή τον πιο δουλοπρεπή συμβιβασμό και υποταγή στην πιο βάρβαρη επίθεση ή το δρόμο της ένοπλης πάλης, το δρό-
μο του ΔΣΕ, που παρά την καθυστέρηση στην έναρξή του, παρά τα στρατιωτικού, επιχειρησιακού τύπου λάθη του, είχε προϋποθέσεις νίκης αν είχε έγκαιρα απαλλαγεί από αυταπάτες, αν είχε μέσα στο καμίνι του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου διαμορφώσει στρατηγική επαναστατικής κατάκτησης της εξουσίας, αν είχε προετοιμαστεί για την υπέρτατη αναμέτρηση.

Το Δοκίμιο αναδεικνύει και το συνολικότερο πρόβλημα στη στρατηγική του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος εκείνη την περίοδο, που οπωσδήποτε επέδρασε αρνητικά και για το Κόμμα μας.

Ερευνάται η στρατηγική που διαμόρφωσε το Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα, ιδιαίτερα από το 1928 (6ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς) και στη συνέχεια (7ο Συνέδριο της ΚΔ, 1935).

Στη στρατηγική του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος κυριάρχησε η σταδιοποίηση με τη μία ή την άλλη μορφή, δηλαδή παρεμβλήθηκε η δυνατότητα ενός κυβερνητικού στόχου πριν τη σοσιαλιστική επανάσταση, κυβερνητικός στόχος που αποδυνάμωνε και απενεργοποιούσε το διακηρυγμένο στόχο της σοσιαλιστικής επανάστασης, οδηγούσε σε πολιτική συμμαχίας με αστικές δυνάμεις, αρχικά με δυνάμεις της σοσιαλδημοκρατίας κι ας είχαν αστικοποιηθεί, στη συνέχεια με τις λεγόμενες «δημοκρατικές», «φιλειρηνικές» ή αντιφασιστικές αστικές δυνάμεις.

Το Δοκίμιο χρησιμοποιεί όσα στοιχεία διέθετε που δείχνουν τη σχετική διαπάλη που αναπτύχθηκε γι’ αυτά τα ζητήματα στο Κόμμα και στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα, ενώ συνεχίζουμε να διερευνάμε τις αιτίες που οδήγησαν την ΚΔ στο να μη διαμορφώσει ενιαία επαναστατική στρατηγική για την έξοδο από το Β΄ Παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό Πόλεμο.

Όμως αναδεικνύουμε και το εξής διαχρονικό συμπέρασμα: Το κάθε ΚΚ στη χώρα του έχει την πρωταρχική ευθύνη για τη διαμόρφωση ή όχι επαναστατικής στρατηγικής.

Όχι γιατί δεν αναγνωρίζουμε το διεθνή χαρακτήρα, τη διεθνή σημασία της ταξικής πάλης, όχι γιατί αδιαφορούμε για το συσχετισμό της ταξικής πάλης, ειδικότερα για τη γραμμή της ταξικής πάλης, π.χ., στα Βαλκάνια, στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή μας, παγκόσμια, όχι γιατί παραγνωρίζουμε τη θετική ή αρνητική επίδρασή της και για τη χώρα μας.

Ποιος δεν αντιλαμβάνεται τις αρνητικές συνέπειες από την έλλειψη επαναστατικής στρατηγικής σε χώρες γειτονικές, με μακρόχρονα προβλήματα κατοχής, ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων σε συνδυασμό με εσωτερικούς διχαστικούς πολέμους;

Αλλά σκεφτείτε, αλίμονο αν το ΚΚΕ είχε συναινέσει κι αποδεχτεί την ιμπεριαλιστική επίθεση στη Γιουγκοσλαβία ή την ιμπεριαλιστική ΕΕ, επειδή έτσι επέλεξαν άλλα ΚΚ στην Ευρώπη.

Διαβάζοντας το Πρώτο Μέρος του Τόμου Α2 για την ελληνική οικονομία στο Μεσοπόλεμο, μπορούμε καλύτερα να καταλάβουμε και φαινόμενα των ημερών μας, π.χ., τη σύμφυση βιομηχανικού-εμπορικού-τραπεζικού κεφαλαίου, δηλαδή την ύπαρξη του χρηματιστικού κεφαλαίου, χαρακτηριστικό γνώρισμα της ωρίμανσης του καπιταλισμού, του ιμπεριαλιστικού του σταδίου.

Καταλαβαίνουμε ότι η Ελλάδα του Μεσοπολέμου δεν ήταν μισοφεουδαρχική, όταν η μεγαλύτερη εμπορική τράπεζα, η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος (ΕΤΕ) παρέμβαινε άμεσα στη δημιουργία καρτέλ, συγχωνεύσεων-εξαγορών με στόχο την επιτάχυνση της καπιταλιστικής συσσώρευσης και την επέκταση των Ανώνυμων Εταιριών.

Η ΕΤΕ διαμεσολαβούσε μεταξύ κράτους (κυβερνήσεων) και ξένων αγορών για δανεισμό ή συμπράξεις για Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ) με στόχο κυρίως τις υποδομές μεταφορών (λιμάνια, σιδηρόδρομος, οδοποιία), αλλά και βιομηχανικούς κλάδους όπως η ενέργεια, η ύδρευση, οι τηλεπικοινωνίες.

Δίνονται στοιχεία που τεκμηριώνουν την κρατική παρέμβαση στην κατεύθυνση καπιταλιστικοποίησης της αγροτικής παραγωγής, όπως με το νόμο για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς, την ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας Ελλάδος (ΑΤΕ) και τη διασύνδεση των συνεταιρισμών με αυτή.

Αναδεικνύεται ότι στη διάρκεια του Μεσοπολέμου προχώρησε η καπιταλιστική ανάπτυξη στην Ελλάδα με σημαντικούς ρυθμούς αύξησης του ΑΕΠ και του αντίστοιχου κατά κεφαλήν, αυξήθηκε το μισθωτό εργατικό δυναμικό.

Ταυτόχρονα, παρέμενε το εξής διαχρονικό διαρθρωτικό πρόβλημα που, τηρουμένων των αναλογιών, υπάρχει και σήμερα:

Η ανάπτυξη αφορούσε τους κλάδους της μεταποίησης που παρήγαγαν κυρίως προϊόντα άμεσης κατανάλωσης και πολύ περιορισμένα μέσα παραγωγής. Γενικότερα, η καπιταλιστική ανάπτυξη δε συμβάδιζε με αξιόλογη ανάπτυξη της χρησιμοποιούμενης ιπποδύναμης, ενώ με τη μαζική εισροή προσφύγων μετά από τη Μικρασιατική Εκστρατεία παρουσιάστηκε και μια οπισθοχώρηση στη συγκέντρωση εργατικού δυναμικού, που δείχνει ότι η βιοτεχνική επέκταση ήταν ισχυρότερη από τη βιομηχανική.

Η αντικειμενική εκτίμηση της καπιταλιστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα κατά το Μεσοπόλεμο έχει ιδιαίτερη σημασία και για τον καθορισμό της στρατηγικής του Κόμματος, αφού η αιτιολόγηση της σταδιοποιημένης στρατηγικής, αρχικά με την αστικοδημοκρατική επανάσταση ως αναγκαία πριν τη σοσιαλιστική, στηριζόταν στη βάση και λαθεμένων θέσεων για την ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων στην Ελλάδα, την εκτίμηση για ημιφεουδαρχικές σχέσεις, που λαθεμένα θεωρούνταν ότι χαρακτήριζαν και το κράτος, με το θεσμό της βασιλείας.

Το Δοκίμιο αναδεικνύει ότι το θεσμό της βασιλείας δεν παρέλαβε η Ελλάδα από τη φεουδαρχία, ότι ήταν συστατικό θεμελίωσης του αστικού κράτους, ότι ως κέντρο εξουσίας λειτούργησε όχι για λογαριασμό της φεουδαρχίας, αλλά αντίθετα για την ενοποίηση των τοπικών αρχών και τη συγκεντροποίηση της αστικής εξουσίας. Βέβαια, στην πορεία εκδηλώθηκαν οι αντιθέσεις μεταξύ του Θρόνου και των κατεξοχήν αστικών οργάνων, της Βουλής και των κυβερνήσεων.

Τίθεται το ερώτημα: Όλ’ αυτά τα στρατηγικής σημασίας συμπεράσματα πόσοι κομμουνιστές τ’ ανέδειξαν με λογοτεχνικά ή άλλα καλλιτεχνικά εκφραστικά μέσα, κατά πόσο έδωσαν μια απάντηση στην οπορτουνιστική επίθεση που δέχεται το Κόμμα μας και σήμερα, ότι η απόρριψη της στρατηγικής των σταδίων αποτελεί δήθεν μαξιμαλιστική πολιτική, δηλαδή ή όλα στο σοσιαλισμό ή τίποτα στον καπιταλισμό σήμερα.

Εκπροσωπώντας την ΚΕ του Κόμματός μας, δε θα πω ότι φταίνε οι καλλιτέχνες που δεν είχαν ασχοληθεί όσο και όπως έπρεπε με την πιο σημαντική περίοδο του Κόμματός μας, πριν 20 χρόνια.

Όμως τώρα είναι μια 10ετία από το 18ο Συνέδριο (2009) με τα συμπεράσματά μας από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, ακολούθησε η έκδοση του Δοκιμίου Ιστορίας του Κόμματος για την περίοδο 1950-1968, στη συνέχεια το 19ο (2013) Προγραμματικό Συνέδριο και το 20ό, έγιναν δεκάδες εκδόσεις ιστορικού βιβλίου, αρχειακών κειμένων, το Λεύκωμα για τα 100χρονα, που όλ’ αυτά είναι το ιδεολογικό-πολιτικό υπόβαθρο για τη δημιουργία σας.

Γιατί η Ιστορία δεν είναι ακαδημαϊκή γνώση, κάτι που δε σχετίζεται με το παρόν και το μέλλον. Όπως λέει και ο δικός μας ποιητής, ο Γιάννης Ρίτσος:

«Το “χτες” της Ιστορίας το δρόμο παίρνει

και πίσω του ακολουθεί ο κουρνιαχτός.

Στις πλάτες μας η μνήμη κι αν γέρνει

στο φως του όμως ο δρόμος ανοιχτός.»

Πόσες τρέχουσες εξελίξεις δε συνδέονται με το «χτες» της Ιστορίας, όπως λέει ο ποιητής;

Πάρτε τον ιμπεριαλιστικό επεμβατικό ρόλο των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στη Συρία, στο Ιράν, προηγούμενα στο Ιράκ, στη Λιβύη, στο Αφγανιστάν, στη Γιουγκοσλαβία, την κάλυψη που παρέχει στην επιθετικότητα της Τουρκίας, πάρτε το προσφυγικό ως το πιο δραματικό αποτέλεσμα των ιμπεριαλιστικών πολέμων για τους λαούς, δείτε στο Δοκίμιο τους υπαίτιους της Μικρασιατικής Εκστρατείας και συγκρίνετε.

Φυσικά υπάρχουν ανάλογα θεατρικά, κινηματογραφικά, λογοτεχνικά, μουσικά έργα, αλλά πόσα πατάνε γερά πάνω στην ανάδειξη της ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας και από τις δύο μεριές, και της Ελλάδας και της Τουρκίας, όπως και των ξένων συμμάχων μας;

Στο Δοκίμιο Ιστορίας θα βρείτε την πρωτοποριακή επαναστατική αντίληψη και πρακτική του ΚΚΕ για σειρά σύνθετων κοινωνικών προβλημάτων που μπορούν να σας εμπνεύσουν, μεταξύ αυτών ιδιαίτερα θα τονίσω το ζήτημα της ισοτιμίας και χειραφέτησης της γυναίκας και θα υπογραμμίσω και την ειδική έκδοση για τη συμμετοχή των γυναικών στο ΔΣΕ.

Αυτή η κοσμογονία στη συμμετοχή των γυναικών ως μαχητριών, διαβιβαστριών, αξιωματικών, πολιτικών επίτροπων, λαϊκών δικαστών, ως υγειονομικών, ως εκπαιδευτικών και καλλιτεχνών για τις μορφωτικές-πολιτιστικές ανάγκες, ακόμα και μέσα στο καμίνι του ένοπλου αγώνα, ο σεβασμός και η αναγνώριση που επέφερε, θα μου επιτρέψετε να πω ότι δεν έχει ακόμα αποδοθεί εικαστικά, κινηματογραφικά, θεατρικά, λογοτεχνικά, στην έκταση και στο βάθος που της πρέπει.

Σας καλούμε να διαδώσετε και τους 4 τόμους του Δοκιμίου Ιστορίας στα μέλη της οικογένειάς σας, σε συναδέλφους και φίλους σας, γιατί το υλικό τους δεν αποτελεί μια στενά κομματική ιστορία.

Είναι υλικό ευρύτερου ιστορικού ενδιαφέροντος, γιατί η ίδρυση, η ανάπτυξη και η εξέλιξη της ιδεολογικής-πολιτικής ταυτότητας και δράσης του ΚΚΕ και της Νεολαίας του εξετάζονται σε συνάρτηση με τις εγχώριες, αλλά και τις διαβαλκανικές και παγκόσμιες οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις.

Με άλλα λόγια, θα ισχυριστούμε ότι αποτελεί μια προσεγμένη ιστοριογραφία που βοηθά στην εξήγηση και σχετικά πιο κοντινών μας κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών γεγονότων.

Για παράδειγμα, στον Tόμο Α1, στο Πρώτο Μέρος παρουσιάζεται συνοπτικά σε παγκόσμιο επίπεδο η μετάβαση από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, που αναπτύχθηκε σε μια μακρόχρονη πορεία.

Για βασικές χώρες του καπιταλισμού εξετάζεται η ωρίμανση των παραγωγικών δυνάμεων, δηλαδή της εργασιακής ικανότητας του ανθρώπου, σε συνδυασμό με την ταξική πάλη που αναπτύχθηκε ανάμεσα στις φεουδαρχικές εξουσίες και στην τότε ανερχόμενη αστική τάξη.

Αυτή η εξέταση μας βοηθά να συνειδητοποιήσουμε το μακρόχρονο αλλά και το ζικ-ζακ αυτής της μετάβασης από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, και αντίστοιχα μας βοηθά να καταλάβουμε και το μακρόχρονο και το ζικ-ζακ της μετάβασης από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό-κομμουνισμό, πολύ περισσότερο που σ’ αυτήν την περίπτωση δεν καταργείται ένας συγκεκριμένος τύπος ατομικής ιδιοκτησίας-εκμετάλλευσης και της αντίστοιχης εξουσίας, αλλά πρέπει να ξεριζωθεί κάθε μορφή ατομικής ιδιοκτησίας, εκμετάλλευσης και αντίστοιχης εξουσίας.

Τα ιστορικά στοιχεία εμφάνισης και ανάπτυξης της εργατικής τάξης, της διαμόρφωσης του κομμουνιστικού κινήματος στο έδαφος της μαρξιστικής θεωρίας –χωρίς αυτή δε θα μπορούσε το εργατικό κίνημα να έχει αυτοτελή πολιτική παρουσία– βοηθούν να κατανοηθεί γιατί η αστική τάξη, όσο ισχυρή κι αν παρουσιάζεται, δεν έχει ιστορικό μέλλον. Μας βοηθούν να καταλάβουμε πού οφείλεται το παρωχημένο και η αντιδραστικότητα της αστικής τάξης, παρόλο που η καπιταλιστική παραγωγή σχετίζεται με τη μεγάλη βιομηχανική παραγωγή, με την έκρηξη στην επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο.

Άλλο παράδειγμα της πιο εξειδικευμένης αλλά και επίκαιρης χρησιμότητας του Δοκιμίου είναι η τοποθέτηση για τη συγκρότηση του ελληνικού αστικού κράτους, η ανάδειξη των κινητήριων δυνάμεων της Επανάστασης του ’21, η τεκμηρίωση του χαρακτήρα της επανάστασης ως αστικής εθνικοαπελευθερωτικής, η παρουσίαση της πολιτικής συγκρότησης των δυνάμεων της επανάστασης και της σχέσης τους με τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία).

Το θέμα έχει και μια επικαιρότητα, λόγω των 200 χρόνων από το 1821, που το αστικό κράτος, η κυβέρνηση, ετοιμάζονται να γιορτάσουν ιδεολογικοπολιτικά-πολιτιστικά με στόχο να περάσουν τα δικά τους μηνύματα: Της εθνικής ομοψυχίας σε βάρος της ταξικής συνειδητοποίησης, της υποταγής του εργατικού-λαϊκού συμφέροντος στο καπιταλιστικό συμφέρον.

Να είστε σίγουροι ότι θα επιδιώξουν να επιστρατεύσουν τους καλλιτέχνες με μια δήθεν αθώα παρότρυνση στράτευσής τους στις δήθεν διαχρονικές αξίες του ελληνικού έθνους.

Η ουσιαστική θωράκιση των κομμουνιστών, των φίλων του ΚΚΕ, κάθε καλλιτέχνη που θέλει να υπηρετήσει την κοινωνική πρόοδο, θα πρέπει να στηριχτεί στη διαλεκτική υλιστική ιστορική αντίληψη της Επανάστασης του 1821, δηλαδή στην κατανόηση και ανάδειξη ότι από την αρχή άλλα ήταν τα συμφέροντα της αστικής τάξης, άλλα της εργατικής, το χάσμα που ολοένα και βάθαινε οδήγησε σε αιματηρές συγκρούσεις, όπως του Μάη του 1936.

Αξίζει να προσέξετε την αναλυτική αναφορά στη σκληρή πορεία του Κόμματος στο Μεσοπόλεμο προκειμένου να κατακτήσει επαναστατικά χαρακτηριστικά, τη διαπάλη που αναπτύχθηκε στο εσωτερικό του για το χαρακτήρα του, αλλά και την επίδραση που είχε στις γραμμές του η διαπάλη στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα.

Έχει ιδιαίτερη σημασία και για σήμερα η ιστορική ανάλυση του κατασταλτικού χαρακτήρα του κράτους, ανεξάρτητα από τη μορφή του πολιτεύματος ή τη μορφή της διακυβέρνησης· έχει σημασία η διερεύνηση των μεθόδων του ταξικού εχθρού προκειμένου να διεισδύσει στα ανώτατα κλιμάκια του Κόμματος, η θωράκιση του Κόμματος με την εξαγωγή ανάλογων συμπερασμάτων.

Αξίζει να μελετηθούν οι μορφές πάλης του εργατικού-λαϊκού κινήματος, η στάση των κομμουνιστών, αγωνιζόμενων εργατών και αγροτών στις διώξεις.

Επίσης, μελετώντας τις οικονομικές-κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στην περίοδο από την ίδρυση του ελληνικού αστικού κράτους μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, διαμορφώνουμε κριτήρια για να καταλάβουμε και τις σύγχρονες εξελίξεις, τις αντιθέσεις και τους ανταγωνισμούς για το μοίρασμα των αγορών στην ευρύτερη περιοχή, που συχνά οδηγούν στο διαμελισμό υφιστάμενων κρατών, στη διαμόρφωση νέων που λειτουργούν και ως προτεκτοράτα άλλων.

Στις σελίδες των 4 Τόμων του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ για τα χρόνια 1918-1949 μπορείτε να βρείτε τις πραγματικές και όχι τις παραποιημένες θέσεις του ΚΚΕ για σειρά σύγχρονων πολιτικών προβλημάτων, όπως το Κυπριακό, το λεγόμενο Μακεδονικό, που έχουν ιστορικές ρίζες.

Θα βρείτε και την εξήγηση, τους παράγοντες που οδήγησαν ακόμα και σε λαθεμένες θέσεις ή και το πώς διορθώθηκαν στην πορεία.

Η μελέτη του Δοκιμίου βοηθά στην κατανόηση ιδιαιτεροτήτων στην ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού, όπως είναι ο πολύ μικρός αγροτικός κλήρος, η επιβίωση της μικρής και κατακερματισμένης αλλά εμπορευματοποιημένης αγροτικής και χειροτεχνικής παραγωγής, η υπέρμετρη ανάπτυξη της ναυτιλίας και η καθυστέρηση στην ανάπτυξη της μεταποίησης, κυρίως στον κλάδο της βιομηχανίας εργαλειομηχανών, αναδεικνύονται και οι αιτίες τους. Είναι ζητήματα που παρερμηνεύτηκαν από το Κόμμα μας, οδήγησαν σε θεωρητικά λάθη που επέδρασαν αρνητικά και στην επεξεργασία της στρατηγικής του, στον προσδιορισμό των κοινωνικών δυνάμεων, στη διαμόρφωση της πολιτικής συμμαχιών.

Πιθανά να σκεφτείτε: «Τι μας ενδιαφέρουν τέτοιες λεπτομέρειες; Ας ασχοληθούν οι ιστορικοί, οι οικονομολόγοι.»

Και όμως, πόσα και πόσα λογοτεχνικά, θεατρικά, κινηματογραφικά έργα, ακόμα και κομμουνιστών, δεν αναπαράγουν τις λαθεμένες θέσεις σε τέτοια ζητήματα, π.χ. ότι για τη βιομηχανική καθυστέρηση στην Ελλάδα φταίνε άλλα καπιταλιστικά κράτη;

Άρα μας αφορούν όλους, πολύ περισσότερο που η ιστορική γνώση είναι τηλεσκόπιο του μέλλοντος.

Καμιά παρουσίαση δεν μπορεί να είναι πλήρης, χωρίς παραλείψεις ή και δυσκολίες στην ιεράρχηση προβολής ζητημάτων, όταν πρόκειται για τόσο πλούσια ιστορία, του Κόμματός μας, των κινημάτων και γενικότερα της κοινωνίας στην οποία δράσαμε.

Αυτό που ελπίζω να σας μείνει είναι το ενδιαφέρον για άμεση ενασχόληση με τους 4 τόμους, τώρα, γιατί σύντομα –φιλοδοξούμε σ’ ένα χρόνο– θ’ ακολουθήσει εμπλουτισμένη η περίοδος 1950-1974.